Yelken Terminolojisi

🌬️ Orsa Seyri

Yelkenli tekneler rüzgarın geldiği yöne doğrudan ulaşamazlar. Rüzgar tam karşıdan geldiğinde, yelkenler rüzgarla dolmaz; tıpkı direkte sallanan bir bayrak gibi ses çıkarır ve dalgalanır. Ancak rüzgar yaklaşık 30-35 derecelik bir açıyla geliyorsa, yelkenli tekneler hareket edebilir. İşte bu dar açılarla rüzgara karşı yapılan seyirlere “orsa seyri” denir.

⛵ Apaz Seyri

Apaz seyri, rüzgarın yandan geldiği, yaklaşık 55 ila 160 derecelik açı aralığında yapılan seyirdir. Bu seyir tipi, orsa seyrine göre daha az bayılma kuvveti oluşturur ve dolayısıyla genellikle en hızlı seyir türü olarak kabul edilir.

📐 Apaz Türleri

• Dar Apaz: Rüzgarın 55°–80° arasında geldiği durum.
• Geniş Apaz: Rüzgarın 110°–160° arasında geldiği durum.

🌪️ Pupa Seyri

Pupa seyri, tarihin en eski seyir biçimlerinden biridir. Rüzgarın tam arkadan geldiği bu seyir tipi, dikkat gerektirir. Çünkü dümendeki küçük bir hata veya rüzgar yönündeki ani bir değişiklik, anayelkenin tersten dolmasına ve sert biçimde diğer tarafa geçmesine neden olabilir. Bu duruma istemsiz kavança denir ve tehlikeli olabilir.

🔄 Kontra Kavramı

Orsa ve apaz seyirlerinde kontra kavramı önemlidir. Kontra, rüzgarın geldiği yöne göre belirlenir:

• Rüzgar sancak tarafından 90° açıyla geliyorsa: Sancak kontra apaz seyri
• Rüzgar iskele tarafından 90° açıyla geliyorsa: İskele kontra apaz seyri

Bu ayrım, yelkenli teknelerin birbirine karşı geçiş üstünlüklerinin belirlenmesinde kullanılır.

🚫 Kör Alan ve Kontra

Teknenin ilerleyemediği, rüzgarın tam kafadan geldiği 90°'lik kör alanda kontra kavramından söz edilemez. Bu alanda yelkenler itiş gücü oluşturmaz.

Pupa seyrinde de rüzgar arkadan geldiği için kontra tayini zordur. Ancak yaklaşık bir gösterge olarak bumbanın yönü kullanılabilir:

• Bumba sancakta ise → İskele kontra
• Bumba iskelede ise → Sancak kontra

🌬️ Rüzgarüstü – Rüzgaraltı Kavramı

Rüzgarüstü ve rüzgaraltı kavramlarını anlamak için rüzgarı, akış yönünde hareket eden tanecikler gibi hayal etmeliyiz. Bu taneciklerin çarptığı cephe, rüzgarüstü cephesidir. Taneciklerin çarpmadığı taraf ise rüzgaraltı cephesi olarak adlandırılır.

📈 Yükselmek – Alçalmak

Yükselmek (orsalamak), tekneyi rüzgarüstüne doğru yönlendirmek anlamına gelir. Örneğin, rüzgar yandan gelirken dümenciye “YÜKSEL” komutu verildiğinde, tekne rüzgarı biraz daha önden almaya başlar.

Düşmek (kafayı açmak), tekneyi rüzgaraltına yönlendirmektir. Aynı senaryoda “DÜŞ” komutu verildiğinde, tekne rüzgarı biraz daha arkadan almaya başlar.

Bu iki hareket, “orsalamak” (rüzgara yaklaşmak) ve “kafayı açmak” (rüzgardan uzaklaşmak) olarak da tanımlanır.

🔁 Tramola

İskele kontra orsa seyreden bir tekne, sancak kontraya geçmek istediğinde, rüzgarüstüne doğru yükselerek, yelken yapılamayan 90°’lik “ölü alan”dan geçmek zorunda kalır. Bu manevraya tramola denir.

🧭 Tramola sırasında dikkat edilmesi gerekenler:

• Tekne, tramolaya başlamadan önce yeterli hıza sahip olmalıdır.
• Ölü alanda oyalanmadan, geçiş hızlı yapılmalıdır.
• Yeterli hız yoksa, önce apaz seyri ile hız kazanılmalı, ardından tramolaya geçilmelidir.

❗ Eğer tramola sırasında tekne ölü alanda kalırsa ve dönüş tamamlanamazsa, tekne çakılır ve hiçbir yöne hareket edemez. Bu duruma kör düşmek denir.

🔄 Kavança

Kavança, teknenin rüzgardan uzaklaşarak yaptığı dönüşe verilen isimdir. Örneğin, geniş apaz iskele kontrada giden bir tekne sancak kontraya geçmek istediğinde, önce pupa seyrine girer, ardından kavança atarak bumbasını diğer tarafa geçirir ve geniş apaza geri döner.

Kavança sırasında ölü alan yoktur ancak:

• Rüzgar arkadan geldiği için bumba çok sert geçiş yapabilir.
• Kavança dönüşleri yavaş ve kontrollü yapılmalıdır.
• Dümenci dönüşü yumuşak ve dengeli yapmalıdır.
• Bumbanın el yardımıyla geçirilmesi veya iskotanın kontrollü bırakılması tavsiye edilir.

⚠️ Kör Tramola

Kör tramola, tramola sırasında teknenin ölü alanda kalması ve ilerleyememesi durumudur. Bu durumda:

• Yelkenler dolmaz, tekne rüzgara karşı döner ve çakılır.
• Dümen işlevini yitirir, çünkü tekneyi yönlendirecek bir hareket yoktur.

✅ Kör Tramoladan Kaçınmak İçin Öneriler

• Tramola öncesi hızın yeterli olup olmadığını kontrol edin. Gerekirse kısa süreliğine apaza kayıp ardından tramola atın.
• Tramola çıkışında apaz seyrine geçip, sonra tekrar orsa seyrine girin.
• Kontra değişiminde ekip pozisyonlarını doğru zamanda değiştirmelidir.
• Cenoa (flok) ile kontra değişimi yapılırken ekstra dikkatli olunmalıdır.

🚫 Kör Tramola’dan Kurtulmak

Kör tramola’dan kurtulmanın ilk kuralı, her zaman olduğu gibi sakin kalmaktır. Bu durumda tekne üzerinde itici bir güç bulunmadığı için dümen etkisiz hale gelir. Bu nedenle dümenle değil, yelkenle yön vererek tekneyi döndürmek ya da hızlandırmak hedeflenmelidir.

Tekne kör pozisyondayken bir süre sonra geriye doğru sürüklenmeye başlar. Bu sırada oluşan hareket momenti sayesinde, dümeni sabit bir yöne çevirip beklemek, teknenin kafasını döndürmesine yardımcı olabilir.

• ⛵ Ana yelkeni el ile itmek, süreci hızlandırır.
• 💨 Flok yelkeni ters yöne basmak, teknenin kafasının dönmesine katkı sağlar.

⚙️ Trim Nedir?

Trim, yelkeni rüzgara göre düzeltmek ve ayarlamak anlamına gelir. Rüzgar açısına göre yelkenin konumu ve gerginliği düzenlenerek maksimum performans elde edilir.

🚢 Yelkenli Teknelerin Çalışma Prensibi

Yelkenli tekneler, rüzgarı iki ana prensiple kullanarak itici güç üretir:

1. Kinetik etki: Rüzgarın yelkene çarpmasıyla oluşan doğrudan itiş.
2. Aerodinamik etki: Modern yelken yapılarında Bernoulli prensibine göre oluşan emme kuvveti.

İlk dönemlerde tekneler yalnızca rüzgarı arkadan alarak yol alabilirken, günümüzde modern yelkenli tekneler gerçek rüzgara 45° açıyla seyredebilmektedir.

Bu gelişim; yelken tasarımı, gövde şekli ve omurga sistemlerinin evrimi ile mümkün olmuştur. Şimdi bu aerodinamik yapıyı daha iyi anlamak için Bernoulli Prensibi’ne bakalım.

📚 Bernoulli Prensibi

18. yüzyılda yaşayan İsviçreli matematikçi Daniel Bernoulli, akışkanlar dinamiğiyle ilgili ilk temel çalışmaları yapmıştır. Bernoulli Prensibi'ne göre:

• Yelkenin dış yüzeyi iç yüzeyinden daha uzun mesafeye sahiptir.
• Bu fark, dış yüzeydeki havanın hızlanmasına ve alçak basınç alanı oluşmasına neden olur.
• Alçak basınç, yelkeni kendine çeker ve tekneyi hareket ettirir.

✈️ Bu prensip aynı zamanda uçakların kanatlarında da kullanılır. Modern yelkenli tekneler bu prensiple hareket eder.

🎯 Bayma (Yatırma) Kuvveti

Yelkenin ürettiği kuvvetin tamamı ileri hareket için kullanılmaz. Bir kısmı teknenin yan yatmasına neden olur. Buna bayılma (yatırma) kuvveti denir.

Bu kuvvetin dengelenmesi için:

• Salma ağırlığı (tekne altındaki denge ağırlığı)
• Mürettebatın doğru yerleşimi

gibi faktörler büyük önem taşır. Bu denge sağlandığında tekne ileri doğru hareket eder.

🌬️ Zahiri Rüzgar – Gerçek Rüzgar

Gerçek rüzgar, bulunduğunuz bölgedeki doğal rüzgar hızıdır. Zahiri rüzgar ise tekne üzerindeki hissedilen rüzgardır.

Örneğin:

• Gerçek rüzgar: 15 knot
• Tekne pupa seyrinde 5 knot ile gidiyor
• Zahiri rüzgar = 15 – 5 = 10 knot olarak hissedilir

🏄‍♂️ Zahiri rüzgar, teknenin hızı arttıkça değişir ve bu da yelken trimi ve seyir stratejisini etkiler.